ไข่ค้างในนก ตอนที่ 2 จะรักษาไข่ค้างในนกกันอย่างไร

ไข่ค้างในนก ตอนที่ 2
“ จะรักษาไข่ค้างในนกกันอย่างไร ”
โดย สพ.ญ. ชุติกาญจน์ ตะพังพินิจการ (หมอปิ๊ก) โรงพยาบาลสัตว์ขวัญคำ

สำหรับแนวทางการรักษาในนกที่ถูกวินิจฉัยว่ามีภาวะไข่ค้าง ในเบื้องต้นถ้านกมีอาการหายใจลำบาก ใช้ช่องท้องในการหายใจมากกว่าปกติ หรืออ้าปากหายใจ ควรทำให้นกมีสภาวะที่คงที่ก่อนโดยอาจจะนำนกเข้าตู้ดมออกซิเจน หลังจากที่นกมีสภาพที่คงที่แล้วค่อยให้ทำการรักษาต่อไป โดยการรักษานกที่มีสภาวะไข่ค้างสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 กรณี ได้แก่
การรักษาทางอายุรกรรม (Medical treatment)
เป็นการให้ยาที่ช่วยรักษาอาการแบบประคับประครองเบื้องต้น (Initial supportive therapy) ก่อน มักทำในกรณีที่ได้รับการตรวจวินิจฉัยแล้วว่าไข่มีลักษณะปกติดี ขนาดของไข่สามารถขับออกมาผ่านทางรูก้นได้ โดยการรักษาที่ให้ ได้แก่
1. ให้สารน้ำ (Fluid therapy) ผ่านทางใต้ผิวหนัง หรือผ่านหลอดเลือด
2. ให้ยาลดปวด ซึ่งยาลดปวดที่นิยมให้ในนก คือ butorphanol ผ่านทางกล้ามเนื้อ
3. ให้แคลเซียมเสริมเพื่อช่วยให้นกมีแรงมากขึ้น สามารถไข่ออกมาได้เอง โดยให้ calcium gluconate ฉีดผ่านทางใต้ผิวหนัง มักนิยมใช้ขนาดต่ำ แต่ต่อเนื่องหลายวันแทนครั้งเดียว
4. อาจะพิจารณาใช้เจล prostaglandin E2 ทาเฉพาะที่ตรงบริเวณทวารร่วม (Cloaca) เพื่อกระตุ้นให้มดลูกเกิดการบีบตัว ซึ่งจะช่วยให้ไข่ถูกขับออกมาได้ภายใน 15 นาที

การรักษาทางศัลยกรรม (Surgery treatment)
เป็นวิธีที่ต้องมีการวางยาสลบ ซึ่งมีหลายวิธีการ การเลือกใช้ขึ้นอยู่กับความเหมาะสมกับปัญหาที่พบในนกแต่ละตัว ได้แก่
1. การช่วยดันไข่ออกโดยการใช้มือ (Manual delivery) จะทำในกรณีที่ให้การรักษาทางยาแล้ว แต่ยังไม่ไข่เลยมากกว่า 24 ชั่วโมงเป็นต้นไป โดยอาจจะมีความเสี่ยงที่จะเกิดภาวการณ์ปลิ้นของทวารร่วม (Cloacal prolapse) หรือท่อนำไข่ได้ (Oviduct prolapse)
2. การกรีดผ่าขยายรูเปิดตรงบริเวณทวารร่วม (Epislotomy) มักใช้ในกรณีที่นกมีขนาดเล็ก ไข่ค้างอยู่ในบริเวณท่อนำไข่ส่วนท้าย แต่ขนาดของไข่ใหญ่เกินไปเมื่อเทียบกับขนาดตัวนก วิธีนี้จะต้องมีการเย็บปิดบริเวณที่กรีดเปิดผ่าร่วมด้วย
3. การเจาะดูดไข่ออก (Ovocentesis) สามารถทำได้โดย 2 วิธี คือ การดูดเจาะผ่านทางทวารร่วม (Transcloacal aspiration) มักทำในกรณีที่เปลือกไข่หนา ไข่มีขนาดใหญ่เกินกว่าที่จะขับออกมาได้เอง หลังจากที่ดูดเอาของเหลวข้างในไข่ออกมาแล้ว จะต้องนำเศษเปลือกไข่ออกมาอย่างนุ่มนวลให้หมด เพื่อป้องกันการเกิดบาดแผลภายในระบบสืบพันธุ์ และป้องกันการติดเชื้อเพิ่มเติม อีกวิธีคือ การเจาะดูดผ่านทางช่องท้อง (Transcoelomic aspiration) มักทำในกรณีที่เปลือกไข่มีลักษณะอ่อน สามารถขับออกทางก้นได้เองหลังจากดูดของเหลวออก วิธีนี้อาจเกิดภาวะแทรกซ้อนที่เป็นการอักเสบภายในช่องท้อง (Coelomitis) ได้จากการรั่วของของเหลวภายในไข่
4. การผ่าตัดเอาไข่ออกผ่านทางช่องท้อง (Ventral coeliotomy) เพื่อเปิดผ่าบริเวณมดลูก (Hysterotomy) หรือผ่าตัดเอามดลูกออก/การทำหมัน (Hysterectomy) เป็นวิธีที่เหมาะสมในกรณีที่เกิดการที่ไข่มีการยึดติดแน่นกับท่อนำไข่ เปลือกไข่ผิดปกติ ไม่มีเปลือกไข่ มดลูกฉีกขาด หรือไข่อยู่ผิดตำแหน่ง
ซึ่งจากการศึกษาพบว่าภาวะไข่ค้างส่วนใหญ่มักพบในนกสายพันธุ์เล็ก โดยเฉพาะนกค็อกคาทัวล์ (Cockatiels) และนกหงส์หยก (Budgerigars) ซึ่งอัตราการรักษาที่ประสบความสำเร็จค่อนข้างสูง นกส่วนใหญ่จะสามารถดีขึ้น และสามารถไข่เองได้เพียงการได้รับการรักษาทางยา ดังนั้นหากนกที่บ้านมีอาการที่ผิดปกติ แสดงอาการเหมือนจะมีภาวะไข่ค้างดังที่ได้กล่าวไปข้างต้น ควรรีบพาไปหาคุณหมอกันนะคะ

แหล่งที่มา:
1. Vavlas, A., Galusha, H., Mayer, J., Speer, B., & Di Girolamo, N. (2025). Resolution of egg binding is possible in most client-owned parrots when multiple treatment strategies are considered. Journal of the American Veterinary Medical Association, 263(5), 628–634. https://doi.org/10.2460/javma.24.11.0749
2. Chitty, J., & Monks, D. (Eds.). (2018). BSAVA manual of avian practice: A foundation manual. British Small Animal Veterinary Association.
3. Samour, J. (Ed.). (2016). Avian medicine (3rd ed.). Elsevier.
4. König, H. E., Korbel, R., & Liebich, H.-G. (2016). Anatomy of birds (C. Klupiec, Trans.). 5m Publishing. (Original work published 2009
5. Reddy, B. S., & Sivajothi, S. (2018). Egg binding in Budgerigar (Melopsittacus undulatus) – an emergency condition. International Journal of Avian & Wildlife Biology, 3(5), 352–353. https://doi.org/10.15406/ijawb.2018.03.00137